Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, NPİSTANBUL Hastanesi İdare Şurası Lideri Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, 24-25 Mayıs tarihlerinde İstanbul’da gerçekleşen Longevity etkinliğinde konuştu. Tarhan, sağlıklı ömrün biyolojik ve ruhsal ögeleri ile gerilim idaresinin değeri üzerine açıklamalarda bulundu.
“Haz memnunluğu ile mana memnunluğu birbirinden farklı”
Bir endokrinolog tarafından yazılan ‘Amerikan Zihninin Hacklenmesi’ isimli kitapta haz memnunluğu, dopamin memnunluğu, serotonin memnunluğu üzere kavramların ele alındığını aktaran Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Yani endokrin uzmanı olan bir kişi kitapta memnunluğu tanımlıyor ve kanıtlıyor. Amerikan iktisadının temelini çok hoş özetlemiş.” dedi.
Kitapta, haz odaklı bir ömür biçiminin yaygın olduğundan ve bunun maalesef psikiyatrik hadiseleri çok arttırdığından bahsedildiğini lisana getiren Tarhan, “Özetinde şunu diyor, ‘Haz peşinde koşan keyifli olamaz’. Halbuki şu anda toplumda daima ‘şunu al memnun ol, bunu ye memnun ol, gez, eğlen, keyifli ol, seks yap keyifli ol, kendini sev tekrar keyifli ol’ üzere iletiler veriliyor. Meğer bunlar memnunluk değil, yalnızca haz. Haz memnunluğu ile serotonin memnunluğu, yani mana memnunluğu birbirinden farklı. Aslında bu yeni bir şey değil, Aristoteles bunu 2500 sene evvel söylemiş. Hedonik memnunluğu, haz memnunluğu olarak tanımlarken, ödömonik memnunluğu ise mana memnunluğu olarak tanımlıyor. Haz memnunluğu kısa vadeli bir tesir yaratıyor ve Latince’de söylendiği üzere dopamin aracılığıyla beyinde bir ödül salgılıyor. Haz duyuluyor, bireyler o anda fevkalade bir güç hissediyorlar.” açıklamasını yaptı.
Sürdürülebilir memnunluk için ‘anlam mutluluğu’ seçilmeli!
Anlam, yani ülkü mutluluğun serotonin ve oksitosinle ilgili olduğuna değinen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Artık biyolojik belirteçleri katılaştığı için, bu durum hayat ideolojimizi yine yazmamız açısından çok kıymetli. Serotonin esasen depresyon ilaçlarında da kullanılıyor. Bu ilaçlar, serotonin düzeyini artırmak için veriliyor ancak çabucak tesir etmiyorlar, 2-3 hafta sonra tesiri ortaya çıkıyor. Bu nedenle serotonin yavaş etkiliyor ve yavaş salgılanıyor. Mana üreten şahısların beyni serotonin salgılıyor. Bu türlü olunca, sürdürülebilir memnunluk ortaya çıkıyor.” dedi.
‘Otantik mutluluk’ kavramı üzerine çalışan Martin E. P. Seligman’ın, mana memnunluğunu tanım ettiğini lisana getiren Tarhan, şunları söyledi:
“Pozitif psikolojinin teorisyeni olan Seligman, mana memnunluğunu ‘otantik mutluluk’ olarak tanımlıyor. Otantik mutluluğun İngilizcede tam karşılığı yok lakin Türkçede ben bunun karşılığını ‘huzur’ sözünde buldum. Huzur sözü, kişinin gelecekteki en berbata de hazır olabilmesi manasına geliyor. Kişi, olumlu ve olumsuz tüm olasılıkları görüyor, olumsuzu algılıyor ve en berbata hazır bir halde gerilim altında serinkanlı kalabiliyor. Seligman buna şöyle diyor, ‘Cezaevinde de olsa birebir memnunluğu, sarayda da olsa tıpkı memnunluğu yaşayabilme marifeti.’ Düşünün, cezaevine düştüğünüzde kaç kişi birebir memnunluğu yaşayabilir? Sarayda da şımarmayacaksınız mesela. Sarayda şımarma riski var. Zira güç ele geçtiğinde ‘güç yanılsaması’ denilen bir durum ortaya çıkıyor. Gücü ele geçiren insan, kendini adeta bir yer yaradanı üzere görmeye başlıyor, tenkide kapanıyor, egosu şişiyor ve narsisizm ortaya çıkıyor. Bu da uydurma bir memnunluk oluyor. Makamı terk edince ABD’de CEO’lar emekli olup köpek gezdirmeye başladıklarında altı ay içinde kalp krizi geçirip ölüyorlar. Zira ömür şekli olarak yalnızca o makamın sağladığı haz memnunluğunu seçmişler. Halbuki emekliliğe hazır olsalar ve ömür biçimi olarak mana memnunluğunu seçseler, emekli olduktan sonra da kendilerini memnun edecek bir şeyler bulabilirler.”
“Hücrelerimiz hislerimizi ve hislerimizi dinliyor”
Bağışıklık sisteminin de çok kıymetli olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bağışıklık sistemi, niyetlerimiz tarafından belirleniyor. ‘Bağışıklık sistemi ne, fikir ne?’ diyeceksiniz lakin çok değişik bir mevzu bu. Bağışıklık sistemi, aslında duygusal diyaloglarımızla irtibatlı.” dedi.
Hücrelerimizin içimizden geçen hisleri dinlediğini kaydeden Tarhan, “Yani hislerimizi, hislerimizi dinliyorlar. Bağırsaklarımız da hislerimizle konuşuyor. Midemiz hislerimizle konuşuyor. Bağışıklık sistemimizin en büyük organı bağırsaklarımız. Bu yüzden ‘beyin-bağırsak aksı’ çok değerli. Serotonin de en çok orada bulunuyor. İmmün sistemin birinci organı bağırsaklarımız. Bağışıklık sistemimizi gerilimin nasıl etkilediğini de fark etmişizdir. Gerilim olduğunda insanların alerjileri ve çeşitli sıhhat sıkıntıları ortaya çıkar. Literatürde ‘immün gerilim – immün süpresyon’ kavramı geçiyor. Yani gerilim, bağışıklık sistemini baskılar. Bu da artık bilimsel olarak kanıtlanmış durumda.” formunda konuştu.
Egzersiz, toplumsallaşmak ve yeterlilik yapmak yaşlanmayı geciktiriyor!
Ayrıca kardiyovasküler sistem, kan akımı ve antrenmanın de burada devreye girdiğine işaret eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Özellikle bacak kasları için ‘ikinci kalp’ deniyor. Zira spor yapan, günde en az 5 bin adım yürüyen şahıslarda kalbin yükü hafifliyor. Yani fizikî antrenman, bedenin yükünü alıyor. İbn Sina bile yürümenin, fizikî aktivitenin anti-stres özelliğini vurgulamış. Lakin biz şu anda tembelleştiren bir çağda yaşıyoruz.” dedi.
İnsanlarla konuşmanın, yalnızlığı ve beyin yaşlanmasını önlemek için kıymetli tahlillerden biri olduğunun altını çizen Tarhan, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“John Cacioppo’nun yaptığı bir araştırmaya nazaran, 50 yaşın üstünde, bilişsel ve zihinsel gerilemenin olduğu yaşlarda, vefat risk faktörlerinden en kıymetlisi toplumsal izolasyon, yani yalnızlık. Yaşlılarda vefatın en büyük sebebi yalnızlık. Ancak etrafında çocukları ve ailesi dolaşan bir yaşlı, ortalama ömrünü uzatıyor ve daha memnun oluyor.
Harvard Business School’un yaptığı, 136 ülkede gerçekleştirilen büyük bir araştırma da var. Bu araştırmada iş adamları ortasında, filantropik yani yardımseverlik ve cömertlik faaliyetleriyle memnunluk ortasındaki ilgi incelenmiş. Sonuçlar gösteriyor ki, yardımsever ve cömert olan iş adamlarının memnunluk oranı yüzde 23 daha yüksek çıkıyor. Yani aslında veren kaybetmiyor, veren kazanıyor. Bu da beynimizin güzellik psikolojisiyle ilgili bir özelliğini ortaya koyuyor.”
“6 saatten daha az uyuyanlarda demans riski artıyor”
Uykunun da çok değerli olduğunun altını çizen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bozuk uyku, uykunun bilişsel fonksiyonlar üzerindeki tesiriyle bunamayı hızlandırıyor. Literatürde bunun kümülatif bir tesiri olduğu belirtiliyor. Yaş ilerledikçe uyku örüntüsü ve kalıbı bozuluyor, bu da kişiyi daha kırılgan hale getiriyor.” dedi.
Bu bahiste yapılan bin kişinin yer aldığı bir çalışmada, 50-60 yaş ortası 6 saatten kısa uyku mühletine sahip bireylerde demans riskinin daha yüksek olduğunun bulunduğunu aktaran Tarhan, “Yani 6 saatten daha az uyuyanlarda demans riski artıyor. Fakat illa 8 saat olacak diye bir şey yok; literatüre nazaran fizyolojik olarak 6 saatlik bir uyku kâfi. Uykuda beynin en çok dinlendiği devir yaşanıyor.” açıklamasını yaptı.
“Omega-3 yaşları, bedende hücre zarının esnekliğini sağlıyor”
Sağlıklı yaş almak için omega-3’ün de değerli olduğunu söz eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “EPA ve DHA oranlarına nazaran hamsi, 1. derecede yüksek omega-3 içeriğine sahip. Karadenizlilerin de beyin gücüyle Türkiye’yi yönetmesi tesadüf değil. Hamsi hakikaten çok kıymetli.” dedi.
Diğer taraftan Atlantik uskumrusunun da omega-3 açısından epey ağır olduğunu hatırlatan Tarhan, literatürde krill yağının da övgüyle yer aldığını ve bu yağların, bedende hücre zarının esnekliğini sağladığını kaydetti. Tarhan ayrıyeten beyin dostu başka besinler ortasında zencefil, sarımsak, papaya, safran, tarçın, kurkumin, zerdeçal ve kekik üzere besinler olduğunu kelamlarına ekledi.
“Beyin, küflenmeye neden olan hususları, uykuda temizler”
Antioksidanların beyin sıhhati üzerindeki değerli bir yeri olduğunun altın çizen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Antioksidanlar beyin ‘küfü’nü önler. Beyin küfü dediğim şey oksidatif gerilimdir. Oksidatif gerilim varsa beynimiz küfleniyor, tıpkı mantar üzere. Hür radikaller beyinde birikir ve dokular ortasında hasara yol açar.” dedi.
Beyinde glifatik bir sistem olduğunu lisana getiren Tarhan, “Bu, bedendeki lenf sirkülasyonu üzere misyon yapar. Uykuda, beyinde kılcal damarların etrafında kanallar açılır, beyin küçülür ve damarların yanındaki ince zar açılır. Beyin, yorgunluk unsurlarını ve özgür radikalleri, yani küflenmeye neden olan unsurları, uykuda temizler. Sistemli uykumuz yoksa bu atıklar beyinde kalır ve beyin sisi oluşur. Manaya, kavrama ve algılamamız yavaşlar.” biçiminde konuştu.
“Beslenme şekli, gen sözünü değiştirir”
Bununla birlikte renkli tabakların, beyin sıhhati için temel bir öge olduğunu vurgulayan Tarhan, “Düşünme, hayat, fizikî optimizasyon, nörolojik ve ruhsal optimizasyon, beslenme optimizasyonu üzere alanlarda renkli tabak beslenme çok değerlidir.” dedi.
Ayrıca yürüyüş de çok değerli olduğunu ve günde 5-6 bin adım yürümenin ruhsal modifikasyon ve DNA metilasyonu sağladığını aktaran Tarhan, “Bunlar epigenetik düzeneklerdir. Yani beslenme stilimiz, gen tabirimizi değiştirir. Beslenmeyi otomatik hale getirirseniz, renkli tabak beslenme ile DNA’larınız buna nazaran çalışır. Gereksiz besin istekleri azalır. Şayet hâlâ ziyanlı şeyleri canınız çok istiyorsa, epigenetik yapınız ona kurallanmış demektir. Fakat 5-6 aylık sabır ve diyetle bu epigenetik sistemleri değiştirebiliriz. Bu süreçte brokoliden bile zevk almak mümkün! 60 yaşından sonra brokoli yemekle çabucak her şeyi çözemezsiniz lakin evvelden bu alışkanlığı kazanmak gerekir.” açıklamasını yaptı.
“Stres ve zorlukların hem tehdit hem de fırsat boyutu var”
Bir başka kıymetli noktanın gerilim idaresi olduğuna dikkat çeken Tarhan, “Stres idaresi telomerlerimizin ömrünü verimli kullanmamız açısından çok değerli. Hangi tip kişilik olacağız? Sünger tip mi, teflon tip mi, kauçuk tip mi? Sünger tip bireyler, daima kaygılı ve negatif niyetlere odaklanan, korkulu ve nevrotik yapıda olurlar, tüm sorunları üzerlerine çeker ve hem kendilerini hem de diğerlerini olumsuz etkilerler.” dedi.
Teflon tipi şahısların bencil, yalnızca kendi rahatlarını düşünen bireyler olduğunu söz eden Tarhan kelamlarını şöyle tamamladı:
“Başkasının konforunu umursamazlar, ellerinde güç varken rahat ve konforlu görünürler. Fakat yaşlandıklarında, fizikî güçlerini kaybettiklerinde bilgelik geliştirmemişlerse, kolay kolay kırılırlar. Ülkü tip, kauçuk tipidir. Kauçuk esnek yapısıyla bilinir. Gerilim karşısında esnemek ve tekrar eski haline dönmek kıymetlidir. Yani gerilimi yaşarız, esneriz, sonra tekrar toparlanırız. Gerilimi tehdit üzere değil, yönetilebilir bir şey olarak görmeliyiz. ‘Stresi yenmek’ değil, ‘stresi yönetmek’ denir her vakit. Gerilim hayatımızın kaçınılmaz bir kesimidir. Onu hayat gücü haline dönüştürmek gerekir. Stoacıların da dediği üzere, gerilim ve zorlukların hem tehdit hem de fırsat boyutu vardır. Fırsat boyutuna odaklandığımızda, yaşadığımız olayı bizi geliştiren bir travmaya dönüştürürüz. Buna ‘travma sonrası büyüme’ denir. Böylelikle her yaşadığımız olay, bizim için bir gelişme fırsatı olur.
Sonuç olarak, hayattaki negatif olayları tehdit olarak değil, büyüme fırsatı olarak görmeliyiz. ‘Neden geldi, ben bunu hak etmiyorum’ dediğimizde gerilim idaresini yapamayız ve telomerlerimiz erkenden kısalır.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
